Dziecko jak najbardziej może ubiegać się o zmianę nazwiska, jednak samo nie ma możliwości dokonania ze względu na ograniczoną zdolność do czynności prawnych, niezależnie od wieku. Zmiana taka następuje na wniosek jego przedstawiciela ustawowego.
Wszelkie kwestie zmiany imienia i nazwiska dziecka reguluje ustawa z dnia 17 października 2008 roku o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U 08 nr 220 poz. 1414). Zgodnie z przepisami ww. ustawy, w celu dokonania zmiany nazwiska dziecka wymagana jest zgoda obojga rodziców. Dotyczy to również sytuacji, w której jedno z rodziców zmienia swoje nazwisko (lub nazwisko rodowe), a zmiana ta rozciąga się na małoletnie dzieci i na dzieci, które pochodzą od tych samych rodziców. Zgodę taką rodzic może złożyć osobiście przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.
Wyjątkiem od konieczności otrzymania zgody drugiego rodzica jest jego brak pełnej zdolności do czynności prawnych, śmierć lub gdy rodzic ten pozostaje nieznany. Wyjątkiem jest również przypadek, gdy dziecko nosi nazwisko wyłącznie rodzica, który to po zawarciu związku małżeńskiego z inną osobą złoży oświadczenie, że dziecko będzie nosiło takie samo nazwisko, jakie zgodnie z art. 88 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nosi albo nosiłoby ich wspólne dziecko. Nadanie dziecku nazwiska w ten sposób nie jest dopuszczalne, jeżeli nosi ono nazwisko ojca albo nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców dziecka przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka.
Co istotne, na udzielenie zgody nie wpływa ograniczenie władzy rodzicielskiej – rodzic bowiem w tym przypadku wciąż posiada władzę rodzicielską, nie jest jej całkowicie pozbawiony (uchwała Sądu Najwyższego z 13 lipca 1987 r., sygn. akt III CZP 40/87).
W przypadku braku porozumienia między rodzicami dziecka każde z nich może zwrócić się do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na zmianę nazwiska dziecka. Prawomocne postanowienie sądu opiekuńczego na dokonanie takiej czynności wyłącza konieczność udzielenia zgody przez drugiego rodzica.
Dziecko nie pozostaje jednak pozbawione możliwości decydowania w przedmiocie zmiany swoich personaliów. Jeżeli w chwili zmiany nazwiska dziecko ukończyło 13 lat, do zmiany nazwiska dziecka jest potrzebne także wyrażenie zgody przez dziecko. Taką zgodę wyraża ono osobiście do protokołu przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego albo jego zastępcą lub na piśmie utrwalonym w postaci papierowej, opatrzonym podpisem własnoręcznym, poświadczonym za zgodność podpisu przez notariusza. Dzieci zamieszkałe poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej mogą wyrazić zgodę za pośrednictwem konsula Rzeczypospolitej Polskiej. Zgoda ta jest wymagana niezależnie od sposobu zmiany nazwiska, udzielonych zgód itp.
Należy pamiętać, że poza wymienionymi zgodami wniosek o zmianę imienia lub nazwiska powinien spełniać wymogi formalne, takie jak między innymi posiadanie ważnych powodów. pojęcie to należy do tzw. pojęć niedookreślonych, a każdy przypadek rozpatrywany jest przez organ indywidualnie. Ustawa o zmianie imienia i nazwiska wylicza poszczególne przesłanki, jednak mimo to jest to katalog otwarty. W ustawie wymienia się jako ważne powody między innymi:
- imię lub nazwisko, które jest ośmieszające albo nielicujące z godnością człowieka,
- imię lub nazwisko, które jest nieużywane,
- imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione oraz
- zmianę imienia lub nazwiska noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.
Co istotne przy dużej części spraw, w których to dziecko zmienia nazwisko, jako ważny powód zmiany nazwiska jest również co do zasady kwalifikowane większe poczucie przynależności do rodziny, w której wychowuje się dziecko. Przyczyna ta została wymieniona w m.in. wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 stycznia 2015 roku, sygn. akt II OSK 1433/13. Zgodnie przytoczonym z orzeczeniem, stanowi ona przesłankę do uznania wniosku o zmianę nazwiska dziecka na nazwisko jakie nosi jego przyrodnie rodzeństwo, albo jeden z rodziców.
W związku z powyższym, dziecko po ukończeniu 13 roku życia nie może we własnym zakresie złożyć wniosku o zmianę nazwiska bądź imienia. Jest ono jednak zobowiązane do wyrażenia swojego zdania w przedmiocie zmiany, gdy rodzic składa w tym zakresie wniosek. Ratio legis w tym zakresie stanowi prawo dziecka do decydowania o własnej tożsamości, które w wieku 13 lat jest już w stanie zadeklarować, z którym nazwiskiem się bardziej identyfikuje.
