W dniu 9 października 2014 roku do Sejmu wpłynął projekt ustawy Prawo restrukturyzacyjne tworzony przy współpracy Ministerstwa Sprawiedliwości i Ministra Gospodarki. 8 kwietnia 2015 roku w Sejmie odbyło się 2 czytanie projektu ustawy. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 czerwca 2015 roku.
Głównym celem ustawy jest ratowanie firm prze upadkiem, zmniejszenie szarej strefy oraz utrzymanie miejsc pracy. Ustawa ma za zadanie stworzyć ramy prawne dla przeprowadzania procesów restrukturyzacji firm pod nadzorem sądów. Obecnie skorzystanie z dobrodziejstw Prawa Upadłościowego i Naprawczego przez przedsiębiorstwa, które potrzebują ingerencji sądu by przeprowadzić restrukturyzację przedsiębiorstwa, jest stosunkowo trudne. Przepisy PUN zorientowane są głównie na likwidację przedsiębiorstwa, a inne formuły postępowania – układowa i naprawcza relatywnie rzadko dają się przeprowadzić w praktyce.
Postępowanie restrukturyzacyjne to rozwinięte i usprawnione instytucje prawne obowiązujące już w PUN (jak np. wstępne zgromadzenie wierzycieli, postępowanie z możliwością zawarcia układu), które wychodzi naprzeciw potrzebom praktyki i jest wyczekiwane przez przedsiębiorców.
Cel regulacjia) Zapewnienie przedsiębiorcom i ich kontrahentom skutecznych instrumentów do restrukturyzacji przy jednoczesnej maksymalizacji ochrony praw wierzycieli,
b) Zapewnienie instytucjonalnej autonomii postępowań restrukturyzacyjnych w oderwaniu od postępowań upadłościowych,
c) Wprowadzenie zasady subsydiarności postępowania upadłościowego wobec ekonomicznego fiaska restrukturyzacji,
d) Zwiększenie uprawnień aktywnych wierzycieli,
e) Maksymalizacja szybkości i efektywności restrukturyzacji i upadłości,
f) Odformalizowanie postępowań i szersze wykorzystanie w nich nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych,
g) Realizacja polityki „nowej szansy” – zapewnienie możliwości „nowego startu” przedsiębiorcom, których fiasko przedsięwzięcia gospodarczego wynika z niekorzystnej zmiany warunków ekonomicznych.
h) Zwiększenie odpowiedzialności nierzetelnych dłużników i upadłych.
Sposób regulacji
Dla skutecznej realizacji postawionych celów konieczna jest kompleksowa reforma. Stąd zakłada się, że ustawa Prawo restrukturyzacyjne będzie jednocześnie nowelizowała w szerokim zakresie ustawę Prawo upadłościowe i naprawcze. Zapewni to instytucjonalną autonomię postępowań restrukturyzacyjnych w oderwaniu od postępowań upadłościowych.
1. Postępowania restrukturyzacyjne
Nowa ustawa Prawo restrukturyzacyjne wprowadzi cztery, zupełnie nowe procedury restrukturyzacji, oparte częściowo na sprawdzonych praktykach międzynarodowych, dostosowanych do warunków polskiej gospodarki. W czasie problemów finansowych przedsiębiorca musi mieć zapewniony szeroki dostęp do elastycznych procedur, które z jednej strony dadzą mu możliwość efektywnej restrukturyzacji, z drugiej strony zapewnią ochronę wierzycieli.
(1) Postępowanie w przedmiocie zatwierdzenia układu
Postępowanie to, najbardziej odformalizowane, przewiduje samodzielne zbieranie przez dłużnika głosów wierzycieli – przeznaczone jest dla przedsiębiorców, którzy są wypłacalni, ale spodziewają się w niedługim czasie problemów finansowych. Wniosek o zatwierdzenie układu będzie składany do sądu dopiero wówczas, gdy dłużnik uzyska większość głosów wymaganą do przyjęcia układu. Rozwiązanie takie umożliwi dłużnikowi aktywne i elastyczne podejmowanie indywidualnych rozmów z wierzycielami i przedstawienie wyników tych rozmów sądowi. Dłużnik będzie miał obowiązek wyboru osoby posiadającej licencję doradcy restrukturyzacyjnego – tj. obecnie licencję syndyka, który jako profesjonalista ma zweryfikować propozycje układowe tak pod względem zgodności z prawem, jak i zgodności propozycji układowych z ustaleniami z wierzycielami.
(2) Przyspieszone postępowanie układowe
Podstawowa różnica pomiędzy tym postępowaniem, a postępowaniem w przedmiocie zatwierdzenia układu będzie polegać na tym, że do zawarcia układu dochodzić będzie nie w trybie samodzielnego zbierania głosów przez dłużnika, ale na zwoływanym przez sąd zgromadzeniu wierzycieli oraz, że będzie możliwe zabezpieczenie majątku dłużnika poprzez zawieszenie egzekucji wierzytelności objętej układem, jeżeli egzekucja mogłaby utrudnić lub uniemożliwić zawarcie układu.
(3) Postępowanie układowe
Postępowanie będzie prowadzone na analogicznych zasadach jak obecne postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu – przeznaczone jest dla przedsiębiorców, którzy są na skraju wypłacalności lub są już niewypłacalni. Już we wniosku do sądu dłużnik będzie musiał przedstawić propozycje układowe. Co do zasady zarząd nadal będzie w ręku przedsiębiorcy, będzie jednak pod stałą kontrolą sądu i wierzycieli. Dłużnik będzie mógł uzyskać ochronę przed egzekucjami.
(4) Postępowanie sanacyjne
Postępowanie sanacyjne umożliwi zaawansowaną restrukturyzację zobowiązań, majątku i zatrudnienia. Jednocześnie dłużnik zostanie znacznie ograniczony w możliwości zarządzania swoim majątkiem i poddany restrykcyjnemu nadzorowi ze strony sędziego komisarza i wierzycieli. W szczególności, dłużnik zostanie pozbawiony zarządu swoim majątkiem (masą sanacyjną) na rzecz zarządcy ustanowionego przez sąd w postanowieniu o otwarciu postępowania sanacyjnego. Otwarcie postępowania sanacyjnego będzie skutkowało m.in.: zawieszeniem egzekucji prowadzonej z majątku wchodzącego do masy sanacyjnej i uchyleniem dokonanych zajęć, niedopuszczalnością skierowania egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy sanacyjnej. Postępowanie to przeznaczone jest dla przedsiębiorstw niewypłacalnych, które jednak opłaca się ratować.
2. Usprawnienia w procedurze
Projekt zakłada odstąpienie od zbędnej procedury gromadzenia odpisów papierowych faktur w aktach sprawy, jeżeli wierzytelności są niesporne i znajdują się w księgach rachunkowych dłużnika. Nie będzie konieczne udowadnianie papierowym dokumentem każdej niespornej złotówki. W razie wierzytelności spornych wymagane będą poświadczone odpisy dokumentów, a jeśli zaistnieje wątpliwość, co do ich prawdziwości – oryginały.
Projekt zakłada również zmotywowanie syndyków do szybszego i efektywniejszego działania. Zamiast sztywno określonej górnej granicy wynagrodzenia odwołującej się w każdej sprawie do określonego procenta wartości masy upadłości lub wielokrotności przeciętnego wynagrodzenia, przewiduje się określanie tego wynagrodzenia przy zastosowaniu kombinacji kilku szczegółowych wskaźników precyzyjnie ograniczających jego wysokość w zależności np. od: wartości masy upadłości, liczby wierzycieli i stopnia ich zaspokojenia, czasu trwania postępowania, nakładu pracy syndyka czy stopnia komplikowania postępowania
W dotychczasowych przepisach zostanie nadto wprowadzonych szereg drobniejszych zmian. Chodzi na przykład o przesądzenie o możliwości odstąpienia przez syndyka od niekorzystnych umów o zakazie konkurencji. Wprowadzona zostanie też zasada, że w stosunkach umownych nie można zastrzegać zmiany umów na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, co ma zapobiegać działaniom nieuczciwych dłużników i wierzycieli.
Wzmocnienie pozycji aktywnych wierzycieli
Projekt zakłada wprowadzenie zasady, że do podjęcia decyzji przez wierzycieli konieczne jest uzyskanie większości głosujących wierzycieli, a nie jak dotąd wszystkich wierzycieli. Jednocześnie, to sąd będzie kontrolował czy decyzja w sposób oczywisty nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli mniejszościowych. Dotychczasowa praktyka wskazuje, że brak jakiegokolwiek wpływu wierzycieli na decyzje sądu wynika z bierności wierzycieli. Taka reguła zaktywizuje wierzycieli do podejmowania decyzji i angażowania się w postępowania.
Ochrona wierzycieli i pre-packi
Planuje się także wprowadzenie zmian, co do możliwości ubezskutecznienia przez syndyka umów zawieranych przez upadłego „na przedpolu” upadłości oraz rozszerzenie kręgu czynności prawnych nieważnych z mocy prawa, jeżeli zostały podjęte przez upadłego z pokrzywdzeniem wierzycieli „na przedpolu” upadłości. Doświadczenia kilku ostatnich lat stosowania ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze pokazują, że dłużnicy spodziewając się fiaska ekonomicznego często wyprowadzają majątek ze swoich firm na podmioty powiązane – inne spółki, albo do osób bliskich (przysłowiowego szwagra) – tzw. upadłości reżyserowane. Propozycje zawarte w projekcie mają zapobiegać takim nadużyciom.
Istotnym narzędziem prawnym, na potrzeby ochrony wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa, będą tzw. pre-packi. Rynkowa wartość spółki, co do której złożono wniosek o ogłoszenie upadłości, diametralnie spada, mimo że jej realna wartość pozostaje bez zmian. Chcąc dać możliwość sprzedaży takiego podmiotu bez efektu obniżenia wartości, utraty renomy firmy i „wystraszenia kontrahentów”, proponuje się wprowadzenie instytucji pre-packów.
Pre-pack (tzw. Pre-packed insolvency) zakłada, że dłużnik mając problemy finansowe, może sprzedać całą swoją firmę za cenę i na warunkach zatwierdzonych przez sąd, a wynikających z wyceny dokonanej przez biegłego. Po sprzedaży uzyskane środki są przekazywane między wierzycieli. Doświadczenia międzynarodowe wskazują, że taki sposób likwidacji, w wielu przypadkach prowadzi do większego zaspokojenia wierzycieli, poprzez redukcję kosztów postępowania oraz ochronę wartości przedsiębiorstwa przed „łatą” upadłości.
Zrównanie zaspokojenia wierzytelności prywatnoprawnych i publicznoprawnych
Projekt przewiduje odstąpienie od zasady, że wierzytelności publicznoprawne zaspakajane są w całości wcześniej niż wierzytelności prywatnoprawne. Zgodnie z projektem,należności organów państwowych takie jak podatki, za wyjątkiem części składek do ZUS, będą zaspokajane w tej samej kategorii, co wierzytelności innych dłużników. Oznacza to zrównanie sytuacji państwa i innych wierzycieli w dochodzeniu należności od upadłego, a w konsekwencji zwiększenie zaspokojenia wierzytelności prywatnych w postępowaniu upadłościowym.
Informatyzacja postępowania – Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości
Informatyzacja postępowania zapewni usprawnienie komunikacji między uczestnikami i sądem. Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości – internetowa platforma komunikacji sądu upadłościowego z uczestnikami postępowania. Na stronie internetowej będą publikowane istotne dla uczestników postępowania postanowienia i obwieszczenia związane z postępowaniami upadłościowymi. Można będzie łatwo uzyskać informację na temat zbywanych składników masy. Przez Internet będzie można nie tylko dowiedzieć się o stanie sprawy, ale docelowo przesyłać elektroniczne wnioski tak do sądu, jak i syndyka.
Podstawy otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego
Zgodnie z art. 7 projektu ustawy postępowania mogą być prowadzone wobec dłużników niewypłacalnych w rozumieniu PUN oraz zagrożonych niewypłacalnością. Dłużnik jest zagrożony niewypłacalnością, jeżeli jego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie może stać się niewypłacalny.
Przepisy ustawy stosuje się do przedsiębiorców w rozumieniu k.c., spółek z o.o. i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej, wspólników osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, a także wspólników spółki partnerskiej. Nie stosuje się do Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, banków państwowych, zakładów ubezpieczeń, zakładów reasekuracji i funduszy inwestycyjnych.
Postępowania restrukturyzacyjne mogą być wszczęte tylko na wniosek dłużnika (art. 4 projektu). Plan restrukturyzacji składa się w postaci elektronicznej. Podlega on zamieszczeniu w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości.
Sprawy restrukturyzacyjne rozpoznaje sąd restrukturyzacyjny, którym jest sąd rejonowy – sąd gospodarczy. Sąd restrukturyzacyjny orzeka w składzie jednego sędziego zawodowego.
Zbieg postępowania restrukturyzacyjnego i postępowania upadłościowego
W przypadku złożenia wniosku restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości, sąd w pierwszej kolejności rozpoznaje wniosek restrukturyzacyjny. Sąd upadłościowy wstrzymuje się z rozpoznaniem wniosku o ogłoszenie upadłości do czasu prawomocnego rozpoznania wniosku restrukturyzacyjnego. Sąd restrukturyzacyjny niezwłocznie po powzięciu wiadomości o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości zawiadamia sąd upadłościowy o złożeniu wniosku restrukturyzacyjnego.
Od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego sędzia komisarz wykonuje czynności sądowe do dnia zakończenia postępowania, albo uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania.
Sędzia-komisarz kieruje tokiem postępowania, sprawuje nadzór nad czynnościami nadzorcy sądowego i zarządcy, oznacza czynności, których nadzorcy sądowemu albo zarządcy nie wolno wykonywać bez jego zezwolenia lub bez zgody rady wierzycieli, jak również zwraca uwagę na popełnione przez nich uchybienia.
Postępowanie restrukturyzacyjne prowadzi się z udziałem nadzorcy, którym jest nadzorca układowy bądź nadzorca sądowy albo zarządcy.
W postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, nadzorcę układu wybiera samodzielnie dłużnik. Pełni on swoja funkcje na podstawie umowy zawartej z dłużnikiem. W przypadku przyśpieszonego postępowania układowego oraz postępowania układowego nadzorca sądowy powoływany jest przez sąd w postanowieniu o otwarciu układu. W postępowaniu sanacyjnym ustanawiany jest zarządca.09
