Dość duże zamieszanie ostatnio powstało wokół spraw rozwodowych, który toczyły się w okresie pandemii. O co tak naprawdę chodzi?
W dniu 14 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej podjął uchwałę, z której wynika, że część rozwodów przeprowadzanych w ostatnich latach w Polsce jest nieważna. W sprawach rozwodowych, zarówno niezakończonych do 3 lipca 2021 roku, jak i wszczętych w okresie od 3 lipca 2021 roku do 14 kwietnia 2023 roku, dochodzi do nieważności postępowania, jeśli było ono rozpoznawane przez jednego sędziego i dwóch ławników. Takie rozwody są dotknięte wadą nieważności.
Orzeczenie powstało z powodu rozwodu pewnego małżeństwa, którego postępowanie było rozpoznawane przez sąd pierwszej instancji (Sąd Okręgowy w Rzeszowie) w składzie sędzia i dwóch ławników. Wszystkie zarządzenia wykonawcze i porządkowe wydawał tylko sędzia przewodniczący.
Jeden z małżonków nie zgodził się z wyrokiem i zaskarżył go apelacją. Sprawa trafiła do Sądu Apelacyjnego.
Gdy zaczął ją rozpatrywać sąd apelacyjny, orzekł, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, a w granicach zaskarżenia z urzędu bierze pod uwagę nieważność postępowania. Właśnie z powodu składu sędziowskiego na pierwszym etapie postępowania, sprawa trafiła do Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy podzielił stanowisko sądu apelacyjnego i stwierdził, że sąd pierwszej instancji orzeka w składzie jednego sędziego, chyba że prezes sądu zarządził rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów. Sprawa rozpatrywana w składzie jednego sędziów i dwóch ławników jest nieważna, z uwagi na wadliwy skład sądu.
Jakie wynikają z tego konsekwencje dla wielu byłych małżeństw w Polsce?
Z orzeczenia Sądu Najwyższego wynika, że nieważny jest nie tylko ten jeden rozwód, ale wszystkie tego typu sprawy, które toczyły się w tym okresie (niezakończonych do 3 lipca 2021 roku, jak i wszczętych w okresie od 3 lipca 2021 roku do 14 kwietnia 2023 roku), o ile wadliwy był skład sądu.
Co to oznacza w praktyce?
Takie rozwody są dotknięte wadą nieważności. Niemniej jeśli sprawa jest już zakończona, to strony musiałyby wnieść o wznowienie postępowania. Nieważność postępowania może być także przyczyną dla złożenia wniosku o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania. Dotyczy to m.in. sytuacji, gdy w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona.
Skargę o wznowienie postępowania można wnieść w terminie trzymiesięcznym. Jest on liczony od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, w tej sytuacji jeśli jeden z małżonków będzie kwestionował wyrok, może o takie wznowienie wnieść. Jeśli małżonek nie złoży wniosku o wznowienie postępowania, a termin trzymiesięczny upłynie, wyrok orzekający rozwód pozostanie w mocy.
