Kilka uwag o możliwości wznowienie postępowania karnego na podstawie rozstrzygnięcia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka o naruszeniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
W dniu 26 czerwca 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę w przedmiocie wykładni art. 540 § 3 k.p.k. (sygn. akt I KZP 14/14). Wskazany przepis stanowi, iż postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską. Sąd Najwyższy odniósł się bezpośrednio do pojęcia ”potrzeby wznowienia postępowania”, wyjaśniając, że może ona dotyczyć nie tylko postępowania w sprawie, do której odnosi się rozstrzygnięcie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka o naruszeniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ale także do innych postępowań karnych, w których zaistniało naruszenie postanowień Konwencji tożsame w układzie okoliczności faktycznoprawnych do stwierdzonego w orzeczeniu tego Trybunału wydanym przeciwko Polsce.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wniósł o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa, wskazując na pojawiające się dwa odmienne stanowiska w omawianej sprawie. Pierwsze, wyrażające wąską dopuszczalność wznowienia postępowania karnego tylko w odniesieniu do oskarżonego, w którego sprawie zapadło orzeczenie ETPCz. Drugie natomiast prezentowało stanowisko szerzej zakreślającej podstawy wznowienia, co zatem nakazywało uwzględniać rozstrzygnięcia Trybunału podjęte w innych sprawach przeciwko Polsce, jeżeli sytuacja prawnofaktyczna oskarżonego jest wręcz identyczna do sytuacji skarżącego w innej sprawie, na którego korzyść orzekł ETPCz.
Prokurator Prokuratury Generalnej stanął na stanowisku, rozstrzygnięcie ETPCz stwierdzające naruszenie w/w Konwencji, wydane w postępowaniu przeciwko Polsce stanowić może podstawę wznowienia postępowania jedynie w sprawie, do której to rozstrzygnięcie bezpośrednio się odnosi.
Do tej pory zagadnienie to ujmowane było w sposób niejednolity zarówno w orzecznictwie jak i doktrynie. Sąd Najwyższy wskazał, że przytoczona podstawa prawna pozwala na przyjęcie, iż nie należy zawężać dopuszczalności wznowienia postępowania karnego. Argumentując przyjęty pogląd zaznaczył, że ustawodawca nie ogranicza zakresu podmiotowego spraw, w których wznowienie może nastąpić, a ponadto od strony językowej nie zawęża podstawy wznowienia tylko do oskarżonego, w którego sprawie wydał rozstrzygnięcie ETPCz. Tym samym w przypadku zaistnienia tożsamości okoliczności faktycznych i prawnych, również inny oskarżony mógłby powołać się na wyrok ETPCz, który następnie mógłby stanowić podstawę do wznowienia postępowania lub też wznowienie mogłoby dotyczyć także innych postępowań karnych, niż to którego dotyczy rozstrzygnięcie Trybunału. Po drugie w art. 540 § 3 k.p.k. nie wskazano o jakiego rodzaju organ międzynarodowy chodzi, dlatego zgodnie z wykładnią językową należy przyjąć, iż nie dotyczy to tylko jednego rodzaju organu i jednego rodzaju wydawanych przez niego rozstrzygnięć.
Mimo podjętej uchwały Sędzia Sądu Najwyższego zgłosił zdanie odrębne, co świadczy o dużej niejednolitości i rozbieżności w poglądach dotyczących omawianego zagadnienia. Sędzia podnoszący zdanie odrębne nie zgodził się z uchwałą, stwierdzając, iż powinna ona stanowić o niedopuszczalności wznowienia postępowania w sprawach, w których bezpośrednio nie zostało wydane rozstrzygnięcie ETPCz. Prezentowane stanowisko zostało poparte postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2013 roku, w którym wskazano, iż wykładania językowa przepisu art. 540 § 3 k.p.k. dotyczy orzeczeń bezpośrednio odnoszących się do osoby, której kwestia wznowienia dotyczy. Ponadto zaznaczył, iż na podstawie art. 46 ust. 1 Konwencji „klasyczny” wyrok ETPCz posiada moc wiążącą jedynie między stronami a nie jest on skuteczny wobec wszystkich.
