ODSETKI W POSTEPOWANIU UKŁADOWYM.

Odsetki w prawie cywilnym uważane są najczęściej za wynagrodzenie za używanie przez pewien czas cudzego kapitału lub za opóźnienie zapłaty sumy pieniężnej czy wreszcie za utratę możliwości używania sumy zatrzymanej bądź wyłożonej w interesie drugiej strony i podlegającej zwrotowi (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2014 r., sygn. akt V CSK 421/13).

Odsetki w prawie cywilnym uważane są najczęściej za wynagrodzenie za używanie przez pewien czas cudzego kapitału lub za opóźnienie zapłaty sumy pieniężnej czy wreszcie za utratę możliwości używania sumy zatrzymanej bądź wyłożonej w interesie drugiej strony i podlegającej zwrotowi (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2014 r., sygn. akt V CSK 421/13).

Odsetki kapitałowe należą się wierzycielowi tylko wtedy, gdy wierzytelność wobec dłużnika nie była jeszcze wymagalna. Gdy nadejdzie dzień wymagalności przestają biec odsetki zwykłe i w ich miejsce rozpoczynają swój byt odsetki za opóźnienie.

Do tej kategorii należą przede wszystkim odsetki wynikające z umowy (art. 359 § 1 k.c.), w szczególności z umowy kredytu (art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe), odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bankowym, w tym lokat terminowych (art. 52 ust. 2 pkt 5 pr. bank.), a także odsetki od pożyczki, gdy jest ona oprocentowana (art. 720 k.c.). Odsetki kapitałowe mogą wynikać także z ustawy. Chodzi tutaj o przypadki określone w art. 212 § 3, art. 741, art. 742, art. 753 § 2 i art. 842 k.c.

W wypadku odsetek za opóźnienie mówi się najczęściej o ich funkcji gwarancyjnej, motywacyjnej, waloryzacyjnej i odszkodowawczej. Odsetki za opóźnienie mają charakter ustawowy, a w prawie prywatnym ustanowiono je w art. 481 k.c. i w art. 7 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, a także – szczątkowo – w art. 48 pkt 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe.

Ich wspólną cechą jest to, że płatne są w rzeczach tego samego rodzaju co dług główny, w stosunku do którego stanowią należność uboczną i akcesoryjną. Obowiązek świadczenia odsetkowego nie może bowiem powstać bez obowiązku wykonania zobowiązania głównego. Poza tym obowiązek ten, co do zasady, dzieli los świadczenia głównego (strony mogą jednak w umowie umieścić odmienne postanowienia) lub obowiązek ten wynika z przepisów szczególnych. Roszczenie o odsetki ma charakter uboczny, jeżeli jednak już powstanie, to uzyskuje samodzielny byt prawny, niezależny od długu głównego, co oznacza, że roszczenie takie może trwać nawet po wygaśnięciu zobowiązania głównego. Może ono podlegać odmiennym regułom co do wymagalności i przedawnienia. Samodzielność roszczenia odsetkowego wyraża się także tym, że, może ono być przedmiotem odrębnej umowy przelewu (cesji) wierzytelności, umowa o przejęciu długu może obejmować wyłącznie roszczenie z tytułu odsetek, możliwe jest udzielenie poręczenia wyłącznie w odniesieniu do odsetek.

Zasady zaspokojenia roszczeń, w tym roszczeń odsetkowych, w przypadku ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, zostały określony głównie w art. 87 i 272 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze.

Zgodnie z art. 87 p.u.n. od dnia ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu do dnia uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu albo o umorzeniu postępowania, upadły albo zarządca nie mogą spełniać świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem.

Przepis art. 272 ust. 1 p.u.n. stanowi, że układ obejmuje wierzytelności powstałe przed datą ogłoszenia upadłości dłużnika. Nie ma tutaj znaczenia stosunek prawny, z którego wynika wierzytelność, a także rodzaj i wymagalność wierzytelności. Istotna jest jedynie data powstania wierzytelności. Układ obejmować będzie zatem wierzytelności odsetkowe powstałe przed datą ogłoszenia upadłości, bez względu na ich rodzaj.

Roszczenie o zapłatę odsetek tytułem opóźnienia powstaje z chwilą opóźnienia się dłużnika ze spełnieniem tego świadczenia (art. 481 § 1 k.c.). Odsetki liczone są za każdy dzień opóźnienia oddzielnie, od daty wymagalności do daty spełnienia świadczenia przez dłużnika.

Natomiast, roszczenie o zapłatę odsetek kapitałowych powstaje w chwili udostępnienia kapitału. Jeżeli udostępnienie nastąpiło przed dniem ogłoszenia upadłości, wówczas całość oprocentowania będzie objęta układem na podstawie art. 272 ust. 1 p.u.n. (M. Lemkowski, Odsetki cywilnoprawne, Warszawa 2007, s. 439).

Wierzytelność z tytułu odsetek zwykłych może powstać, w zależności od źródła ustanawiającego obowiązek jej zapłaty, w chwili: zawarcia umowy, powstania zdarzenia prawnego, z którym ustawa łączy obowiązek zapłaty tych odsetek w przypadku odsetek kapitałowych umownych lub z datą wskazaną w orzeczeniu sądu.

Jeżeli wierzytelność o odsetki kapitałowe powstała w jedynym z trzech wyżej wymienionych sposobów przed datą ogłoszenia upadłości, to są one objęte układem.

Układem nie są natomiast objęte wierzytelności powstałe przed ogłoszeniem upadłości, które zostały wymienione w art. 273 i 274 p.u.n. Zdaniem D. Chrapońskiego, treść przywołanych powyżej przepisów prowadzi do wniosku, że układem nie są objęte następujące wierzytelności odsetkowe:

• wynikające z wierzytelności powstałych po dacie ogłoszenia upadłości, nawet wtedy, kiedy wierzytelności wynikały ze stosunków prawnych istniejących przed ogłoszeniem upadłości;
• związane z wierzytelnościami wyłączonymi z mocy prawa z układu (D. Chrapoński, Wpływ ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu na zobowiązania upadłego z tytułu odsetek, Monitor Prawniczy 2011, nr 1, s. 20-21).

Co do kwestii wpływu ogłoszenia upadłości na bieg odsetek od wierzytelności nieobjętych układem, zdaniem S. Gurgula w postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu nie obowiązuje reguła zawarta w art. 92 ust. 1 p.u.n. (z masy upadłości mogą być zaspokojone odsetki od wierzytelności, należne od upadłego, za okres do dnia ogłoszenia upadłości), że odsetki od wierzytelności o charakterze osobistym nie mogą być naliczane w stosunku do masy upadłości, lecz w stosunku do samego upadłego, zatem obliczanie odsetek od wierzytelności należnych od upadłego nie doznaje w postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu żadnych ograniczeń (zob. Prawo upadłościowe i układowe. Komentarz, Warszawa 2000, s. 851).

Co do kwestii wpływu ogłoszenia upadłości na bieg odsetek od wierzytelności nieobjętych układem, zdaniem S. Gurgula w postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu nie obowiązuje reguła zawarta w art. 92 ust. 1 p.u.n. (z masy upadłości mogą być zaspokojone odsetki od wierzytelności, należne od upadłego, za okres do dnia ogłoszenia upadłości), że odsetki od wierzytelności o charakterze osobistym nie mogą być naliczane w stosunku do masy upadłości, lecz w stosunku do samego upadłego, zatem obliczanie odsetek od wierzytelności należnych od upadłego nie doznaje w postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu żadnych ograniczeń (zob. Prawo upadłościowe i układowe. Komentarz, Warszawa 2000, s. 851).

W uchwale z dnia 20 lutego 2013 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że żaden przepis prawa pozytywnego, w tym w szczególności art. 272 p.u.n., nie wyłącza jednoznacznie przyznanego wierzycielowi mocą ustawy uprawnienia domagania się odsetek za opóźnienie za okres po ogłoszeniu upadłości (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2013 r., sygn. akt III CZP 96/12). Zdaniem Sądu Najwyższego przepisem takim nie jest art. art. 247 ust. 2 p.un., który wskazuje tylko, jakie odsetki umieszcza się na liście wierzytelności. Nie jest nim także przepis art. 92 p.u.n., który – pomijając to, że dotyczy upadłości obejmującej likwidację majątku, w związku z czym nie może być odnoszony do upadłości układowej – nie wstrzymuje biegu odsetek w ogólności, a jedynie wyłącza ich zaspokojenie z masy. W końcu przepisem takim nie jest art. 87 p.u.n.

W razie ogłoszenia upadłości w opcji układowej co do zasady poza wierzytelnościami zabezpieczonymi rzeczowo na mieniu upadłego nie ma ograniczeń w zakresie wszczęcia postępowania egzekucyjnego celem uzyskania odsetek od wierzytelności nieobjętych układem. Zgodnie z art. 140 ust. 1 p.u.n. postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej z mocy prawa układem, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy upadłości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Powyższy przepis dotyczy tylko wierzytelności objętych układem, swoim zakresem nie obejmuje zatem odsetek od wierzytelności pozaukładowych.

Wierzyciel może dochodzić zapłaty odsetek od wierzytelności pozaukładowych na zasadach ogólnych, z tym jednak zastrzeżeniem, że w przypadku wierzycieli rzeczowych odsetki będą podlegały układowymi wyłącznie w zakresie, w jakim znajdują pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia (zob. W. Danielak, B. Sierakowski, Odsetki w postępowaniu upadłościowym, Monitor Prawa Bankowego 2014, nr 10, s. 105-116).