Stwierdzenie nabycia spadku a przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek
Nie zawsze upływ pięcio letniego terminu od daty ogłoszenia testamentu lub od otwarcia spadku pozbawia uprawnionego możliwości uzyskania na drodze sądowej zachowku. Taki wniosek wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2013 roku (sygn. akt III CZP 53/13). Sąd Najwyższy uznał, że złożenie przez uprawnionego do zachowkuwniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy przerywa bieg terminu przedawnienia jego roszczenia o zachowek należny od spadkobiercy ustawowego.
Uchwała Sądu Najwyższego zapadła w oparciu o następujący stan faktyczny.
Matka dwojga dzieci 6.11.1996 roku darowała synowi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. Zmarła 6.04.2008 roku nie pozostawiając majątku spadkowego. Na skutek wniosku złożonego przez córkę, Sąd w dniu 19.11.2009 roku wydał postanowienie stwierdzające, że spadek po zmarłej na podstawie ustawy nabyła wnioskodawczyni i jej brat. Wskutek wyczerpania majątku spadkowego, spadkobierczyni ustawowa dnia 30.04.2012 roku złożyła pozew o zasądzenie od brata należności z tytułu zachowku.
Sąd I instancji uznał, iż roszczenie o zachowek uległo przedawnieniu w świetle art. 1007 § 2 k.c., gdyż powódka wystąpiła z pozwem o zachowek po upływie (wówczas obowiązującego) trzy letniego terminu a złożony przez nią wniosek o stwierdzenie nabycia spadku nie przerwał biegu terminu przedawnienia. Po wniesieniu apelacji, Sąd Apelacyjny wystąpił z pytaniem do Sądu Najwyższego, który podejmując uchwałę wyjaśnił kilka istotnych zagadnień prawnych związanych z roszczeniem o zachowek.
W rozpoznawanej sprawie kwestią sporną było m.in. ustalenie, czy przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku, uczynione na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku. Granica czasowa dotyczy tylko darowizn uczynionych na rzecz osób trzecich a nie na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku. Dlatego też w niniejszej sprawie należało doliczyć darowiznę do spadku, ponieważ została ona dokonana na rzecz osoby będącej spadkobiercą i jednocześnie uprawionym do zachowku.
Rozstrzygając problem przedawnienia roszczenia o zachowek, SN podkreślił, że choć przepis art. 1007 k.c. nie reguluje wprost sytuacji, gdy roszczenia tego dochodzi powołany do dziedziczenia spadkobierca ustawowy przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu również powołanemu do spadku, to jednak przyjmuje się, że do takiej sytuacji ma on również zastosowanie.
Powódka wystąpiła z powództwem o zachowek po upływie terminu przedawnienia roszczenia. Sąd Najwyższy zwrócił jednak uwagę, że przed wytoczeniem powództwa, powódka złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Czynność ta okazała się kluczową w sprawie, przerwała bowiem bieg przedawnienia roszczenia o zachowek.
Uzasadniając powyższe Sąd Najwyższy wskazał, że bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania sprawy lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Co prawda w sprawie o zachowek zależność taka nie istnieje, to jednak dochodzenie praw spadkobiercy ustawowego, jako roszczenie dalej idące niż roszczenie o zachowek, przerywa bieg przedawnienia tego roszczenia. Trudno byłoby pogodzić z zasadą słuszności sytuację, w której następowałoby przedawnienie roszczenia o zachowek w toku długotrwałego sporu o to, kto jest spadkobiercą, a więc przed rozstrzygnięciem kto jest uprawniony, a kto zobowiązany do zachowku.
Jak podkreślił Sąd Najwyższy, wniosek o stwierdzenie nabycia spadku zmierza do ustalenia, czy spadkobierca ustawowy ma prawo do zachowku i na jakiej podstawie. Przedawnienie, które z założenia ma przeciwdziałać bierności wierzyciela, w tym przypadku zawęża możliwość dochodzenia roszczeń, co jest sprzeczne z podstawowym celem zachowku jakim jest zapewnienie udziału w masie spadkowej wybranym członkom rodziny spadkodawcy.
Dlatego też wniesienie do Sądu przez uprawnionego do zachowku sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, przerywa bieg pięcioletniego terminu przedawnienia roszczenia o zachowek.
